Πολυζώη Βασιλική
Λεφτοκάρυα
Κιορ Τοπάλ
Γλώσσα
Ελληνική
Ημερομηνία
22/06/2022
Διάρκεια
01:26:20
Εκδήλωση
Μουσικές Ταυτότητες: «Μουσική και προσφυγική ταυτότητα»
Χώρος
Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» - Κέντρο Εθνομουσικολογίας
Διοργάνωση
Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης» - Κέντρο Εθνομουσικολογίας
Κατηγορία
Τέχνες / Πολιτισμός
Ετικέτες
μουσική παράδοση, πολιτιστική κληρονομιά, προσφυγική ταυτότητα, Πόντος, Καππαδοκία
Για το 2022, ο τριετής κύκλος δράσεών του «Μουσικές ταυτότητες» διαπραγματεύεται τη θέση και τη σημασία της μουσικής στη διαδικασία διαμόρφωσης της συλλογικής ταυτότητας των προσφύγων γενικά, και των προσφύγων του 1922 ειδικότερα. Των ανθρώπων, που με βίαιο τρόπο εκπατρίστηκαν μαζικά και ήρθαν σε ένα νέο, όχι πάντα φιλικό περιβάλλον, για να συνεχίσουν με όρους που τους επιβλήθηκαν έξωθεν τη ζωή τους. Εγκαταλείποντας ένα περιβάλλον πολυπολιτισμικό, περισσότερο ανεκτικό στο «άλλο» και εν πολλοίς κοσμοπολίτικο, έφτασαν στην «αντίπερα όχθη» για να ενταχθούν βίαια σε μια κοινωνία ανέτοιμη, ούτως ή άλλως, να τους δεχτεί.
Εκατό χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους, το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας ήταν ακόμη ανοιχτό. Η άφιξη 1,2 εκατομμυρίου προσφύγων περίπου, όπως ήταν επόμενο, έδωσε στο ζήτημα επείγοντα και δραματικό χαρακτήρα. Στους καινούργιους τόπους εγκατάστασης, οι πρόσφυγες, ξένοι και περιθωριοποιημένοι, κλήθηκαν να επαναπροσδιορίσουν και οι ίδιοι την ατομική και συλλογική τους ταυτότητα, ενώ παράλληλα όφειλαν να επιδείξουν την αναγκαία προσαρμοστικότητα, προκειμένου να επιβιώσουν. Με την ελπίδα της επιστροφής να είναι πάντα παρούσα.
Η σπονδυλωτή αυτή παράσταση των έξι μουσικών εκδηλώσεων επιδιώκει να φωτίσει τον τρόπο που αυτοί οι άνθρωποι «χρησιμοποίησαν» τη μουσική – όχι μόνο ως παράδοση, αλλά και ως σύγχρονής τους καλλιτεχνική δημιουργία – προκειμένου να δημιουργήσουν ένα διακριτό και σταθερό σημείο αναφοράς και να την καταστήσουν συσσωρευτή συλλογικής μνήμης και βασικό στοιχείο της νέας, προσφυγικής τους ταυτότητας. Τον τρόπο που η μουσική έγινε κρίκος μιας αλυσίδας, δεμένη σφιχτά με την έννοια της καταγωγής, της ιστορίας, της συνοχής, της μνήμης και της αυτογνωσίας. Τον τρόπο που η μουσική έγινε μέσο επιβίωσης όχι μόνο οικονομικής, αλλά, κυρίως, κοινωνικής και βαθύτατα υπαρξιακής.
Επτά μουσικά σχήματα – δύο από αυτά σε κοινή παράσταση - προσκλήθηκαν από το Μουσείο για να δημιουργήσουν μια μουσική αφήγηση που συνδέει τη Μουσική και προσφυγική ταυτότητα. Το κάθε ένα από αυτά επεξεργάστηκε, οργάνωσε και προλόγισε ένα μουσικό πρόγραμμα που τραβά νήματα μουσικής μνήμης από τη πλούσια μικρασιατική παράδοση, όπως αυτή εκφραζόταν πριν την καταστροφή και τον ξεριζωμό μέχρι την προσαρμογή και την ενσωμάτωσή της στη νέα πατρίδα.
Ταμασάι Δουνγιά
ή αλλιώς Περιπλάνηση στον κόσμο
«...Περιπλάνηση στον κόσμο, είναι ο τίτλος του -γραμμένου στα καραμανλίδικα [τουρκικά σε ελληνική γραφή]- μυθιστορήματος του Ευαγγελινού Μισαηλίδη (Κωνσταντινούπολη 1871). Η μουσική σύμπραξη των δύο μουσικών σχημάτων περιπλανάται ανάμεσα σε δύο παραδόσεις με τόσα κοινά στοιχεία, που συχνά κανείς αναρωτιέται, τελικά αυτό το τραγούδι είναι Καππαδόκικο ή Ποντιακό; Τα Λεφτοκάρυα και οι Κιορ Τοπάλ, πέρα από τις μεμονωμένες τους στιγμές, συνδυάζουν ρεπερτόρια και οργανολόγια των δύο περιοχών αναφοράς τους. Ακολουθώντας τη μουσική που άκουγαν, χόρευαν, τραγουδούσαν και ίσως έπαιζαν οι γιαγιάδες και οι παππούδες τους, παρουσιάζουν μια ενδιαφέρουσα και χωρίς ανάγκη διαχωρισμού μίξη. Αυτή, δανείζοντας και προσαρμόζοντας, οδήγησε σε μουσικές και πολιτισμούς πλούσιους, όπως συνηθίζει η παράδοση να κάνει παγκοσμίως...»
1. Μοιρολόι, μουσική: Γιάννης Τσανασίδης, στίχοι: Νατάσα Τσακηρίδου
2. Εζ Βασίλη, τελετουργικός χορός των Φαράσσων
3. Αντίπασκα
4. Κορτσόκο, Φαρασιώτικο τραγούδι
5. Ομάλ διπλόν Κιουμούς Ματέν
6. Του Σαβαχού το άστρο, Φαρασιώτικο τραγούδι του γάμου
7. Τσουρτούγουζους, χορός της περιοχής του Κιουμούς Ματέν
8. Τικ Λεφτοκαρύ, μουσική: Γιάννης Τσανασίδης, στίχοι: παραδοσιακό
9. Ομάλ, πηγή: ηχογράφηση Αναστασίου Λαζαρίδη, Μαυροπηγή Πτολεμαΐδας 1983, από το αρχείο Άρη Λαζαρίδη, διασκευή: Λεφτοκάρυα
10. Τικ Τρομαχτόν, πηγή: ηχογράφηση Hüseyin Dilaver, Τραπεζούντα, διασκευή Λεφτοκάρυα
11. Λέιλαλι, τραγούδι από την Καρβάλη. Τραγουδιόταν σε όλες τις σημαντικές γιορτινές μέρες
12. Γιουβαλάντουμ, χορός της περιοχής του Ακ Νταγ Ματέν
13. Απές σην καραντίνα, από το αρχείο της Μέλπως Μερλιέ «Τραγούδια του Πόντου - Ηχογραφήσεις του 1930» τραγούδι: Ξανθίππη Ιωσηφίδου
14. Χορός με τα μαντήλια (Χορός μο τα γλέχε), Φαρασιώτικος αντικρυστός χορός
15. Τερς, χορός των Μεταλλείων του Πόντου (Ακ Νταγ Ματέν και Κιουμούς Ματέν)
16. Κωδών, σκοπός που έγινε γνωστός από τον λυράρη Γώγο Πετρίδη και τον Χαράλαμπο Ευφραιμίδη
17. Ομάλ δυτικού Πόντου, πηγή: Στάθης Ευσταθιάδης
18. Τικ Ματσούκας
19. Αγρόμηλον, μουσική: Λεφτοκάρυα στίχοι: Νατάσα Τσακηρίδου, Σάββας Τσενεκίδης, παραδοσιακό
20. Απόψιν τα μεσάνυχτα, τραγούδι από την Σινασό
21. Τ’ έρημον τ’ εγκαλιόπο μ’, παραδοσιακός σκοπός που παιζόταν από τον Χρήστο Αϊβαζίδη στην Παλάφσα (Κολχικό Λαγκαδά) στίχοι: Θεόφιλος Δημητριάδης
22. Τικ τρομαχτόν, σκοπός γνωστός σε ολόκληρο τον Πόντο, ιδιαίτερα αγαπητός στην περιοχή της Σαμψούντας
23. Από παν και ‘κα, χορός της περιοχής του Ακ Νταγ Ματέν
Συμμετέχουν τα μουσικά σχήματα: Λεφτοκάρυα - Νατάσα Τσακηρίδου (φωνή), Γιάννης Τσανασίδης (ποντιακή λύρα), Ιάκωβος Μωυσιάδης (πολίτικο λαούτο/ταμπουράς)
Κιορ Τοπάλ: Ζαφείρης Ευθυμιάδης (κεμανέ/φωνή), Σωτήρης Τσουλουφίδης (ούτι), Κώστας Αποκατανίδης (κρουστά)
Η Βασιλική Πολυζώη σπούδασε Ελληνική Φιλολογία και Μουσειολογία. Από το 1992 και για πολλά χρόνια εργάστηκε στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης του Υπουργείου Πολιτισμού, δουλεύοντας για κάθε σχεδόν τομέα της δραστηριότητάς του. Σχεδίασε και υλοποίησε εκπαιδευτικά προγράμματα για διαφορετικά είδη κοινού, διαχειρίστηκε μουσειακές συλλογές, χορηγικά προγράμματα, δημιούργησε και επιμελήθηκε εκδόσεις έντυπες και ψηφιακές. Συμμετείχε σε εκθέσεις άλλων Μουσείων (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο) επιλέγοντας τα μουσειακά αντικείμενα και συγγράφοντας τα σχετικά λήμματα για τους επιστημονικούς καταλόγους των εκθέσεων. Ως επιμελήτρια του Μουσείου συνεργάστηκε για τη δημιουργία της μόνιμης έκθεσης «Άνθρωποι και Εργαλεία. Όψεις της εργασίας στην προβιομηχανική κοινωνία» και τη δημιουργία του συνοδευτικού υλικού της, όπως η μουσική ψηφιακή έκδοση «Είναι όμορφη η δουλειά μας. Επαγγέλματα στα παλιά τραγούδια» σε συνεργασία με τον μουσικολόγο Γιώργο Παπαδάκη. Από το 2019 προΐσταται στο Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων «Φοίβος Ανωγειανάκης-Κέντρο Εθνομουσικολογίας. Έχει ασχοληθεί για πολλά χρόνια με τον παραδοσιακό χορό, μαθητεύοντας στο Λύκειο των Ελληνίδων, και με τα παραδοσιακά κρουστά με δάσκαλο τον δεξιοτέχνη μουσικό Μιχάλη Κλαπάκη (1994 έως σήμερα).
«Τα Λεφτοκάρυα», που στην ποντιακή διάλεκτο είναι τα φουντούκια, αποτελούνται από τους Νατάσα Τσακηρίδου στο τραγούδι, Γιάννη Τσανασίδη στην ποντιακή λύρα, Ιάκωβο Μωυσιάδη στο πολίτικο λαούτο και τον ταμπουρά. Έχοντας βιωματική σχέση και μελετώντας τη μουσική του Πόντου, επιλέγουν να παίζουν παραδοσιακούς σκοπούς και τραγούδια από την αστείρευτη μουσική παράδοση της Μαύρης θάλασσας. Ανήκοντας στη νέα γενιά μουσικών, έχουν τα αυτιά και τους ορίζοντες ανοιχτούς προς όλα τα είδη της μουσικής και νέους πειραματισμούς, με στόχο μέσα από τον ήχο τους και από ένα προσωπικό φίλτρο να αποτυπώσουν με μια πιο φρέσκια και σύγχρονη ματιά τη μουσική αυτή. Τα λεφτοκάρυα, ή αλλιώς ο καφέ χρυσός του Πόντου, συμβολίζουν αυτή την αφθονία και τον μουσικό πλούτο της ποντιακής μουσικής. Έχουν αποτυπωθεί από τον Χρύσανθο Θεοδωρίδη στο δίστιχο:
«Έναν βούραν τσατσόπα, λεφτοκαρύ καντσόπα
βάλ' ατά ΄ς σην τσιόπη μου, καντουρεύω κορτσόπα»
Ο Γιάννης Τσανασίδης γεννήθηκε το 1990, κατάγεται από τη Ράχη Βεροίας και ξεκίνησε σε ηλικία 9 χρόνων να ασχολείται με την ποντιακή λύρα. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (2013) και του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, στην παραδοσιακή κατεύθυνση με ειδίκευση “Λύρα του Πόντου” (2017). Επίσης, είναι κάτοχος διπλώματος του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών “Μουσικές Τέχνες”, στην κατεύθυνση Ελληνικές Μουσικές Παραδόσεις του τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης (2019) και υποψήφιος διδάκτορας του ίδιου τμήματος (2021). Εργάζεται ως καθηγητής ποντιακής λύρας στο Μουσικό Σχολείο Καστοριάς και ως ακαδημαϊκός υπότροφος, στη βαθμίδα του Λέκτορα, στο τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης στην ειδίκευση “Λύρα του Πόντου”.
Ο Ιάκωβος Μωυσιάδης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πτολεμαΐδα. Από μικρή ηλικία, μέσα από το οικογενειακό περιβάλλον αλλά και το ευρύτερο προσφυγικό της περιοχής, έρχεται σε επαφή με διάφορα παραδοσιακά μουσικά ιδιώματα του ελλαδικού χώρου, των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, παίζοντας νυκτά παραδοσιακά έγχορδα της οικογένειας του λαούτου. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου με ειδίκευση «Μουσική Παιδαγωγική και Ψυχολογία της Μουσικής», όπως και του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Μουσικές Τέχνες» στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης & Τέχνης (ΠΑ.ΜΑΚ) στην κατεύθυνση Ελληνικές Μουσικές Παραδόσεις: «Ερμηνεία και Εκτέλεση Τρίχορδο Μπουζούκι». Σήμερα είναι τελειόφοιτος στο ίδιο τμήμα με ειδίκευση «Ερμηνεία και Εκτέλεση Πολίτικο Λαούτο» (Bachelor). Απο το 2010 ασχολείται με τη διδασκαλία και εργάζεται ως performer μουσικός και δάσκαλος.
Η Νατάσα Τσακηρίδου γεννήθηκε το 1990 στη Θεσσαλονίκη. Είναι απόφοιτη του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, στην Κατεύθυνση Ελληνικής Παραδοσιακής (Δημοτικής) Μουσικής, με ειδίκευση στο Δημοτικό Τραγούδι και τελειόφοιτη του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Επιστήμες και Τέχνες της Μουσικής» του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Φοίτησε επίσης στο Κρατικό Ωδείο Τούρκικης Μουσικής του Ege University στη Σμύρνη (Erasmus+), με ειδίκευση το Τούρκικο παραδοσιακό τραγούδι και το καβάλι. Δραστηριοποιείται στο χώρο της παραδοσιακής μουσικής ως τραγουδίστρια και διδάσκουσα. Διδάσκει στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης τα αντικείμενα Δημοτικό Τραγούδι και Φωνητικό Σύνολο Παραδοσιακής Μουσικής της Κατεύθυνσης Ελληνικής Παραδοσιακής (Δημοτικής) Μουσικής.
Η μουσική μπάντα ‘’Κιορ Τοπάλ’’ δημιουργήθηκε αναβιώνοντας μια παλιά μπάντα Ελλήνων μουσικών της Καππαδοκίας (Φάρασσα) οι οποίοι μετέφεραν την πολύ μεγάλη και ιδιαίτερη μουσική τους παράδοση στη νέα τους πατρίδα. Οι σκοποί και τα τραγούδια που ερμηνεύει η μπάντα είναι αποτέλεσμα βιωματικής σχέσης και καταγραφής μιας και οι μουσικοί που την απαρτίζουν είναι τρίτης γενιάς Καππαδόκες και Πόντιοι. Η μουσική τους μας έρχεται από τα υψίπεδα και τις υπόγειες πόλεις της Καππαδοκίας, από τις ιστορικές πόλεις του δυτικού Πόντου και από τα προσφυγικά χωριά της βόρειας Ελλάδας.
Το καλοκαίρι του 2019 κυκλοφόρησε το πρώτο άλμπουμ των ‘’Κιορ Τοπάλ’’ «Τραγούδια και Χοροί της Καππαδοκίας» με 16 από τα πιο δημοφιλή Καππαδοκικά.
Ο Σωτήρης Τσουλουφίδης γεννήθηκε το 1979 στην Καβάλα με καταγωγή από Πόντο, Κωνσταντινούπολη και Αν. Θράκη. Η πρώτη του επαφή με την μουσική ήταν στην ηλικία των οχτώ ετών. Ασχολήθηκε με την εκμάθηση των Ελληνικών λαϊκών οργάνων (μπουζούκι, τζουράς, μπαγλαμάς, ταμπουράς, ούτι, λαϊκή κιθάρα), ενώ παρακολούθησε και μαθήματα κλασικής κιθάρας και κλασικού βιολιού. Παράλληλα ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα ανώτερα θεωρητικά και την βυζαντινή μουσική με τον βαθμό άριστα. Από το 1997 έχει συνεργαστεί με πολλούς μουσικούς και ορχήστρες σε παραστάσεις λαϊκής, έντεχνης και δημοτικής μουσικής. Είναι ιδρυτικό μέλος του μουσικού σχήματος «Κιόρ Τοπάλ», ενός σχήματος που έχει ως σκοπό την διατήρηση, διάδοση και ανάδειξη της μουσικής των περιοχών της Καππαδοκίας και του Πόντου.
Ο Ζαφείρης Ευθυμιάδης γεννήθηκε στην Νέα Καρβάλη Καβάλας, το 1983, με καταγωγή από την Καρβάλη της Καππαδοκίας, την Σαμσούντα και την Τραπεζούντα του Πόντου και την Κωνσταντινούπολη. Από μικρός μαθητεύει σε παλιούς οργανοπαίχτες της περιοχής του και αργότερα, στο Δημοτικό Ωδείο Πατρών παίρνει μαθήματα μουσικής από τον Χρίστο Τσιαμούλη και τον Ευγένιο Βούλγαρη. Διδάσκεται επίσης την βυζαντινή μουσική από τον π.Χαράλαμπο Νεοχωρίτη, τον Ματθαίο Τσαμκιράνη και τον Γιάννη Κλωναρίδη. Έχει συνεργαστεί με πολλούς μουσικούς της γενιάς του αλλά και της προηγούμενης γενιάς σε γλέντια, συναυλίες και σεμινάρια ανα την Ελλάδα και τον κόσμο. Το 2019 με δύο φίλους και συνεργάτες δημιουργούν το μουσικό σχήμα Κιορ-Τοπάλ. Τα τελευταία χρόνια ζει μόνιμα στη Νέα Καρβάλη όπου διατηρεί και το εργαστήριο μουσικών οργάνων "Αγροτικόν" στο οποίο κατασκευάζει κανονάκια, λύρες, κεμανέ και άσκαυλους (αγγείον,τσαμπούνα, ασκομαντούρα).
Ο Κώστας Αποκατανίδης γεννήθηκε στην Ξάνθη, το 1980. Είναι ποντιακής καταγωγής από την Λεκάνη ν.Καβάλας και ΄Ανοιξη ν.Γρεβενών. Στα εφηβικά του χρόνια ξεκίνησε η εντατική ενασχόληση με την μουσική ξεκινώντας με ηλεκτρικό μπάσο και ντραμς, όπου συμμετέχει σε διάφορα ροκ μουσικά σχήματα. Στη συνέχεια, μελετώντας παραδοσιακούς χορούς και παραδοσιακά κρουστά συμμετείχε ως μουσικός σε αμέτρητα τοπικά πανηγύρια και γιορτές συλλόγων. Από το 2008, επαγγελματικά πλέον, συμμετέχει σε διάφορα μουσικά σχήματα και μουσικά πρότζεκτ καθώς και σε αρκετές θεατρικές παραστάσεις με ζωντανή μουσική.
Τα τελευταία χρόνια είναι μέλος σε τρία, κατά βάση, μουσικά σχήματα με αναφορές στην καππαδοκική-ποντιακή την μικρασιατική ρεμπέτικη και παραδοσιακή μουσική αλλά και σε latin swing balcan ηχοχρώματα.