«Τάματα: Σῶμα πάσχον, ψυχή ἀλγοῦσα» από τη συλλογή της Λόλας Νταϊφά

«Τάματα: Σῶμα πάσχον, ψυχή ἀλγοῦσα» από τη συλλογή της Λόλας Νταϊφά

Η διάλεξη αυτή αφιερώνεται σε όλους εμάς που πιστεύουμε και εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στην προστασία ή βοήθεια των αγίων, έστω και στις δύσκολες στιγμές.

Πόσοι από εμάς δε βρεθήκαμε «ἐπὶ κλίνης ὀδύνης» και πόσοι δε σταθήκαμε έστω και μια στιγμή μπροστά στην εικόνα του Χριστού, της Παναγίας ή κάποιου αγίου, ανάβοντας ένα κεράκι και παρακαλώντας με δάκρυα στα μάτια να μας ανακουφίσει από ψυχικό και σωματικό πόνο ή να μας γιατρέψει από μια σοβαρή ασθένεια;

Τα τάματα μπορεί να αντιπροσωπεύουν μια «ευτελή» όψη της θρησκείας, ωστόσο, κάθε ένα από αυτά, μεγάλο ή μικρό, μαρτυρεί μία προσωπική ιστορία, μια ιστορία αγωνίας, ελπίδας, ικεσίας και εκπλήρωσης, μία εκδήλωση προσωπικής λατρείας.

Τα αναθηματικά αντικείμενα, διαχρονικά, αποτελούν τεκμήρια προσωπικής πίστης σε έναν συγκεκριμένο θεό, ο οποίος σε ανταπόδοση προσφέρει κάποια μορφή σωτηρίας. Αυτές οι πράξεις λατρείας παραμένουν στην κατηγορία των «χρήσιμων συμπληρωμάτων» και δεν αποτελούν «υποκατάστατα», τα οποία υπονοούν συνειδητή απόρριψη κάθε προηγούμενου.

Οι διακριτές ενότητες, η θεματολογία και η λεπτομερής παρουσίαση των ταμάτων στον κατάλογο της συλλογής της Λόλας Νταϊφά, αποκαλύπτουν τη διαχρονικότητα της αφιερωτικής πρακτικής και συνθέτουν ένα κατανυκτικό ταξίδι ιστορίας, τέχνης και θρησκευτικότητας, ένα ταξίδι που τα βήματά του εξηγούν γιατί αυτή η τόσο πλούσια λαϊκή, καλλιτεχνική και θρησκευτική έκφραση εξακολουθεί να μας συγκινεί τόσο έντονα.

Από ασήμι, χρυσό, χαλκό ή ταπεινή λαμαρίνα, τα τάματα ξετυλίγουν ανθρώπινες ιστορίες και αποκτούν περαιτέρω νοήματα στο μεταίχμιο του απτού με τον άυλο κόσμο κατά την ανθρώπινη επικοινωνία με το θείο. Η κατασκευή τους εντάσσεται στην παράδοση της νεοελληνικής μεταλλοτεχνίας ενώ η τεχνική τους ποικίλλει, διακρίνοντας τουλάχιστον έξι κατηγορίες: στικτά, εγχάρακτα, σκαλιστά, εμπίεστα, πρεσαριστά και χυτά. Τα τάματα «μιλάνε» και ξετυλίγουν ανθρώπινες ιστορίες αρκεί κάποιος να θέλει να τις ακούσει: τα στέφανα για να στεριώσει ο γάμος, ο στρατιώτης, που πολεμά και μια μάνα τον περιμένει, κάθε λογής πλεούμενο, που αναμετράται με τα κέφια του Ποσειδώνα, το φασκιωμένο βρέφος, τα ζώα του αγρότη, που εξασφαλίζουν τη ζωή της οικογένειας, το σπίτι ως καταφύγιο και ορμητήριο, το βιβλίο για τις εξετάσεις, το πολυπόθητο δίπλωμα και φυσικά η υπέρτατη προσευχή για υγεία. Απεικονίζονται κυρίως ανθρώπινες μορφές (έμβρυα, βρέφη, αγόρια, κορίτσια, άνδρες, γυναίκες καθώς και ειδικές κατηγορίες όπως ένστολοι, άγιοι, ιερείς αλλά και άγγελοι), μέλη σώματος (κεφάλι, μάτια, αυτιά, μύτη, δόντια, κορμοί, εσωτερικά όργανα, άνω και κάτω άκρα, γεννητικά όργανα κ.λπ.), ζώα (άλογα, γαϊδούρια, αγελάδες, πρόβατα, κατσίκια κ.λπ.), παραστάσεις αντικειμένων από την καθημερινή ζωή (οικήματα, μεταφορικά μέσα όπως καράβια, αυτοκίνητα, αεροπλάνα κ.λπ., στέφανα του γάμου, ταχυδρομικοί φάκελοι, φιλανθή κ.λπ.). Στη συλλογή συμπεριλαμβάνονται επίσης τάματα καθολικής προέλευσης (φλεγόμενη καρδιά, άγγελοι και άγιοι). Ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα χειροποίητα στικτά τάματα με ανθρώπινες μορφές, γνωστά ως Ασημόπαιδα, τα οποία παρουσιάζονται αφαιρετικά, συχνά με τα χέρια υψωμένα σε στάση δέησης, με λιτή διακόσμηση και χαρακτηριστικό στοιχείο τον σταυρό.

Το τάμα, βαθύ και προσωπικό, παράκληση για ίαση ή ευχαριστία, έκφραση ευσέβειας και πίστης προς τον Θεό, προκαλεί τη συμπάθεια και το ενδιαφέρον του κοινού και φανερώνει τη διαρκή ανάγκη του ανθρώπου για την ελπίδα, που ενίοτε κρέμεται από μία κλωστή.