Θεραπευτικά φυτά: τα φάρμακα που ταξιδεύουν

Το Σεμινάριο αυτό πραγματοποιήθηκε στο Αναγνωστήριο Σπάνιων Βιβλίων Μανδύλα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, στο πλαίσιο της έκθεσης “Flora Graeca”.

Η ελληνική χλωρίδα διαθέτει πλούσια ποικιλία αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Το εμπειρικό σύστημα ίασης της λαϊκής ιατρικής στις ελληνικές περιοχές, που βασιζόταν κυρίως στη χρήση αυτών των φυτικών προϊόντων, ήταν τόσο αποτελεσματικό όσο και κοινωνικά δίκαιο, με μακραίωνη παράδοση λειτουργίας. Η αδιάλειπτη χρήση στο μακρό χρόνο- από την αρχαιότητα έως και τον 19ο αι. -ορισμένων βοτανικών σκευασμάτων συνιστά αντικείμενο μελέτης πολλών επιστημονικών πεδίων από την ιστορική έως την φαρμακευτική επιστήμη. Οι βοτανικές γνώσεις των εμπειρικών γιατρών ήταν δομικό χαρακτηριστικό της επαγγελματικής τους ταυτότητάς, εφόσον σε αυτές στήριζαν την παρασκευή των φαρμακευτικών προϊόντων που συνιστούσαν στους ασθενείς τους. Τα φυτά αποδεδειγμένης θεραπευτικής αξίας ταξίδευαν για τη χρήση των θεραπευτών και των ασθενών τους στις ελλαδικές περιοχές και σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Γίνονταν εμπορεύσιμο είδος, πολύτιμα διπλωματικά δώρα, αποτελούσαν προσοδοφόρο μέσο πλουτισμού ήδη από τον 15ο αι. Θεραπευτικά φυτά ταξιδεύουν, τον 18ο αι., από τις περιοχές του Νέου Κόσμου έως τον ευρωπαϊκό χώρο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η αξία τους παρέμεινε σταθερή, ακόμη και όταν οι πτυχιούχοι γιατροί παίρνουν τη σκυτάλη της ίασης, στις ελληνικές περιοχές από τους εκπροσώπους της λαϊκής ιατρικής. Την ίδια εποχή στα πρώτα ιατρικά βιβλία αποτυπώνεται η προσπάθεια εξοβελισμού κάθε δεισιδαιμονικής, εξωπραγματικής διάστασης από τις αρρώστιες και τα φάρμακα. Παράλληλα, οι συγγραφείς προτείνουν τα ίδια βοτανικά σκευάσματα στους ασθενείς ως τα πιο κατάλληλα μέσα για τις θεραπείες τους, αναγνωρίζοντας τις θεραπευτικές τους ιδιότητες.

Η μεταπτυχιακή εργασία της Πόπης Σεριάτου με τίτλο: «Μαντζούνια και αλοιφές. Συνταγές ίασης της λαϊκής ιατρικής σε ένα γιατροσόφι του 18ου αι.» ολοκληρώθηκε το 2013. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών, αλλά και στη συνέχεια παρουσίασε σε επιστημονικές συναντήσεις και σεμιναριακά μαθήματα που διοργάνωσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το έργο που εκπονήθηκε στο πλαίσιο της φοίτησης αλλά και μετά την ολοκλήρωση της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας. Ενδεικτικά: - "Εμπειρική ιατρική στις ελληνικές περιοχές τον 18ο αι., η πρακτική θεραπευτική πριν από την επιστημονική ιατρική", παρουσίαση στο πλαίσιο του προπτυχιακού σεμιναρίου, "Οι επιστήμες στον ελληνικό χώρο, 17ος – 19ος αι.", Β. Σειρηνίδου, Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας, Παν. Αθηνών, (2014). - "Μαντζούνια και αλοιφές, Συνταγές ίασης της λαϊκής ιατρικής σε ένα γιατροσόφι του 18ου αι.", Επιστημονική συνάντηση μεταπτυχιακών σπουδαστών, Ιστορίας και Αρχαιολογίας (Μάιος 2013). - "Το ζωικό βασίλειο στις Βενετοκρατούμενες ελληνικές περιοχές. H σχέση του ανθρώπου με τα ζώα στην καθημερινή ζωή, στο κυνήγι και στον πόλεμο.  Τα ζώα και ο άνθρωπος στην προνεοοτερική περίοδο. Μία σχέση με πολλαπλές ερμηνείες", Ημερίδα Μεταπτυχιακών τμήματος Ιστ. Αρχαιολογίας, Ιστορία Ν. Ελληνισμού – (Μάιος 2012). Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα και η διδακτορική της διατριβή αφορούν στην ιατρική καθημερινότητα, την περίθαλψη, τη μετάβαση από την πρακτική στην επιστημονική ιατρική στις ελληνικές περιοχές κατά τους 18ο και 19ο αι. και συνιστούν ένα πεδίο έρευνας η ιστορία του οποίου διαθέτει συνέχειες και ρήξεις. Εξετάζεται η προσπάθεια διάχυσης καινούριου τρόπου σκέψης, επιστημονικών γνώσεων, αλλά και νεοφανών μεθόδων για την ίαση και την υγεία  στις ελληνικές περιοχές κατά τον 19ο αι.. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αλλαγών καταγράφεται στα ιατρικού ενδιαφέροντος κείμενα. Από τα δημοφιλή, χρηστικά γιατροσόφια και τον κόσμο της λαϊκής ιατρικής βρισκόμαστε μπροστά στη συστηματική προσπάθεια αποδόμησης της εμπειρικής γνώσης, γύρω στο δεύτερο μισό του 18ου αι., με τη διάδοση των εμβολιασμών και μέσω των εκδόσεων επιστημονικών βιβλίων στην ελληνική γλώσσα. Στις ιδιαίτερες συνθήκες μετάβασης προς ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης των ασθενειών, στο ελληνικό παράδειγμα, πρέπει προστεθεί και η παράμετρος της δυσκολίας εξαιτίας της ιδιομορφίας του γεωγραφικού χώρου. Κατά συνέπεια ζητούμενο είναι να εξεταστεί η ιστορία της περίθαλψης και της ιατρικής φροντίδας στις ελληνικές περιοχές κατά τους 18ο και 19ο αι., μέσω της μικροϊστορικής προσέγγισης της τοπικής ιστορίας, παραμένοντας στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινωνικής ιστορίας και της ιστορίας των νοοτροπιών.