Θεσμοί και Μακροοικονομική δραστηριότητα

Η σύγκριση της διαχρονικής πορείας τα τελευταία σαράντα χρόνια του πραγματικού κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ελλάδας σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ αποκαλύπτει μία διαφορετική και αποκλίνουσα συμπεριφορά. Επίσης, απλή επισκόπηση της μακροοικονομικής δραστηριότητας κατά την τελευταία δεκαετία ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ, όπως αυτή συνοψίζεται στην πορεία του πραγματικού κατά κεφαλή ΑΕΠ, αποκαλύπτει ότι η ύφεση που έπληξε πρόσφατα την παγκόσμια οικονομία ήταν βαθύτερη και είχε μεγαλύτερη διάρκεια στην Ελλάδα αλλά και στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, γενικότερα. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτυπώνονται και στην πορεία μιας άλλης πολύ σημαντικής μεταβλητής, της συνολικής παραγωγικότητας (Total Factor Productivity). Η μεταβλητή αυτή συμπυκνώνει όλους εκείνους τους παράγοντες, πλην των συντελεστών παραγωγής κεφάλαιο και εργασία, που συμβάλλουν στην παραγωγή του εθνικού προϊόντος. Η επιστημονική έρευνα, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε εφαρμοσμένο επίπεδο, έχει καταδείξει ότι ένας ιδιαίτερα σημαντικός τέτοιος παράγοντας είναι η ποιότητα των θεσμών. Ο παράγοντας αυτός καθορίζει τα χαρακτηριστικά του πλαισίου μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα η οικονομική δραστηριότητα σε μία χώρα. Απλή επισκόπηση πάλι της διαχρονικής συμπεριφοράς βασικών δεικτών που σχετίζονται με την ποιότητα των θεσμών (για παράδειγμα, μεταξύ άλλων, οι δείκτες που δημοσιεύει η World Bank σχετικά με την διαφάνεια στην διακυβέρνηση, την ποιότητα διακυβέρνησης, την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του δημόσιου τομέα, την έκταση και τον έλεγχο της διαφθοράς, τον κανόνα δικαίου), αποκαλύπτει ότι οι δείκτες αυτοί για την Ελλάδα, αλλά και για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης – της λεγόμενης «περιφέρειας» της Ευρωζώνης, κυμαίνονται σε χαμηλότερα επίπεδα σε σχέση με τις λεγόμενες χώρες του «πυρήνα» της Ευρωζώνης και επιπλέον παρουσιάζουν συστηματική χειροτέρευση. Επιπλέον, η αρνητική αυτή πορεία επιδεινώνεται σημαντικά λόγω της κρίσης, γεγονός που δεν παρατηρείται στις χώρες του «πυρήνα» της Ευρωζώνης.

Η παρατήρηση των παραπάνω χαρακτηριστικών αποτελεί το έναυσμα για την εισαγωγή της ποιότητας των θεσμών στα πλαίσια ενός δυναμικού μακροοικονομικού υποδείγματος γενικής ισορροπίας, με σκοπό την μελέτη της αλληλεπίδρασης θεσμών και μακροοικονομικής δραστηριότητας. Αυτό γίνεται μέσα από την εισαγωγή στο υπόδειγμα της δυνατότητας για «προσοδοθηρία» (rent seeking). Με τον όρο αυτό ορίζεται η προσπάθεια ενός ατόμου να αυξήσει τον ατομικό του πλούτο, χωρίς όμως να δημιουργήσει νέο πλούτο. Σε αυτήν την περίπτωση, οι οικονομικές μονάδες κατανέμουν τον διαθέσιμο χρόνο τους όχι μόνο για εργασία και ξεκούραση, αλλά επιπλέον και στον ανταγωνισμό μεταξύ τους για απόκτηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου μεριδίου από μία «πίττα πλούτου» (contestable prize). Το πόσο καλά φυλάσσεται αυτή η «πίττα» από την προσπάθεια των οικονομικών μονάδων να αποσπάσουν ένα κομμάτι της για ίδιο όφελος, εξαρτάται από την ποιότητα των θεσμών.

Η μελέτη αποκαλύπτει, κατ’ αρχήν, ότι υπάρχουν μεγάλες διαφορές στα χαρακτηριστικά που έχει η κυκλική συνιστώσα των βασικών μακροοικονομικών μεταβλητών ανάμεσα στις χώρες του πυρήνα και της περιφέρειας.

Από την βαθμονόμηση (calibration) του υποδείγματος για 12 χώρες της Ευρωζώνης (τόσο από τον «πυρήνα» όσο και από την «περιφέρεια») προκύπτει ότι οι χώρες της περιφέρειας χαρακτηρίζονται από χαμηλότερη ποιότητα θεσμών σε σχέση με τις χώρες του πυρήνα. Επίσης, η εισαγωγή των στρατηγικών αλληλεξαρτήσεων που συνεπάγεται η προσοδοθηρία βελτιώνει την ερμηνευτική ικανότητα του μακροοικονομικού υποδείγματος και κυρίως όσον αφορά τις χώρες της περιφέρειας. Τέλος, το υπόδειγμα καταδεικνύει αφ’ ενός ότι οι επιπτώσεις της κρίσης ήταν πιο ήπιες σε χώρες με καλύτερη ποιότητα θεσμών («πυρήνας») και, αφ’ ετέρου ότι οι χώρες με κακή ποιότητα θεσμών πριν από την κρίση («περιφέρεια») υπέστησαν περαιτέρω επιδείνωση της ποιότητας αυτής κατά τα έτη της κρίσης.