Θεσσαλονίκη - Μακεδονία 1912-2012. Διάλεξη 4η: Από κοσμοπολίτικο εμπορικό λιμάνι της Βαλκανικής σε "Συμπρωτεύουσα" του νέου ελληνισμού. Η αλλαγή της μορφής της πόλης της Θεσσαλονίκης

Με γεωπολιτικό επίκεντρο την Θεσσαλονίκη, πρωτεύουσα των οθωμανικών Βαλκανίων, και χρονικό επίκεντρο τη δεκαετία 1908-1918, όταν συμβαίνουν οι κοσμοϊστορικές αλλαγές στο πολιτικό στερέωμα της Ευρώπης και της Ασίας κι επανασχεδιάζεται ο χάρτης, ο αρχιτέκτονας Κώστας Καραμαλής πραγματοποίησε τέσσερις ομιλίες τον Οκτώβριο. Τίτλος και υπότιτλος: 1912 – 2012 Εκατό Χρόνια Ελλαδικής Θεσσαλονίκης (ἤ εκατό χρόνια μοναξιάς;).

1875-1922: Η επώδυνη μετάβαση από τις αυτοκρατορίες στα εθνικά κράτη στην Υστερο-Οθωμανική Μακεδονία. Το Ανατολικό Ζήτημα (ἤ Ζητήματα) και οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων στα Βαλκάνια. Η Βουλγαρική Εξαρχία οδηγεί στο ενδο-Ορθόδοξο Σχίσμα των Βαλκανίων που σύντομα καταλήγει σε αιματοχυσία. Ο Μακεδονικός Αγώνας μεταξύ των Ορθοδόξων διεξάγεται υπό το παγερό βλέμμα της μουσουλμανικής εξουσίας. Το κίνημα των Νεοτούρκων σαν ύστατη απόπειρα προσαρμογής της αυτοκρατορίας στην νεωτερικότητα των καιρών.

Βαλκανικοί πόλεμοι: Τα χριστιανικά Βαλκανικά κράτη παραδόξως παραμερίζουν τις διαφορές τους και συμμαχούν κατά της παραπαίουσας Αυτοκρατορίας. Η μεγάλη εξόρμηση του 1912-13. Μεγάλοι κερδισμένοι η Ελλάδα του Βενιζέλου και η Σερβία του Πάσιτς. Μεγάλη χαμένη η Βουλγαρία. Η Οθωμανική παρουσία στην Ευρώπη σχεδόν εξαλείφεται.

Πρώτος Παγκόσμιος: Αλλά τα Βαλκάνια παραμένουν η «Πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης». Οι πυροβολισμοί στο Σεράγεβο προκαλούν πανευρωπαϊκή και τελικά παγκόσμια ανάφλεξη. Ο Μεγάλος Πόλεμος του 1914-18 θα είναι ο πρώτος πόλεμος της Βιομηχανικής εποχής. Αλλά θα φέρει και κοσμογονικές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές και τελικά θα αλλάξει και την μορφή του παγκόσμιου χάρτη. Τα Βαλκάνια θα γίνουν πεδίο τουλάχιστον τεσσάρων εκστρατειών: Σερβία (1914-15), Καλλίπολη (1915), Θεσσαλονίκη (1915-18), και Ρουμανία (1916-17).

Η αλλαγή του χαρακτήρα της Σαλονίκης: Οι αλλαγές της περιόδου θα μεταμορφώσουν και την μακεδονική πρωτεύουσα. Από διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής Μακεδονίας και κοσμοπολίτικο εμπορικό λιμάνι-διέξοδος της βαλκανικής ενδοχώρας, η Θεσσαλονίκη θα γίνει η μεγάλη φτωχομάνα των προσφύγων. Η Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917 θα λειτουργήσει σαν καταλύτης για την συμβολική αλλαγή και της αστικής μορφολογίας της πόλης σύμφωνα με τις πολεοδομικές προδιαγραφές του ελληνικού κράτους. Τραγικός επίλογος η γενοκτονία των Σεφαραδιτών Εβραίων τον Μάρτιο του 1943.

Κι από τη Μακεδονία θα μεταφερθούμε στην Ανατολική Θράκη της δραματικής πενταετίας 1913-18, δηλαδή από το τέλος των Βαλκανικών πολέμων έως το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου πολέμου (αν τελείωσε ποτέ αυτός ο Μεγάλος Πόλεμος).