Το Θρησκεύεσθαι

Τί γεννά το θρησκευτικό αίσθημα; Ποιές είναι οι εικαζόμενες διαδικασίες δημιουργίας της Θρησκείας μέσα στην Ιστορία; Θρησκεία κι Επιστήμη είναι έννοιες συμβατές; Τί σχέση έχει η Θρησκεία με την Ηθική και την Πολιτική, τη βία και τα προβλήματα της πολυπολιτισμικότητας στις σύγχρονες κοινωνίες;

Συνεχίζοντας τη σειρά διαλέξεών του με θέμα «Φιλοσοφία και Κοινωνία» που την περασμένη περίοδο σημείωσαν τεράστια επιτυχία στο πλαίσιο του Megaron Plus, ο Ακαδημαϊκός Θεοδόσης Τάσιος, μια εξέχουσα προσωπικότητα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας και ταυτόχρονα ένας βαθειά ευαισθητοποιημένος άνθρωπος γύρω από κοινωνικά και φιλοσοφικά θέματα που απασχολούν την εποχή μας, επέστρεψε στο Μέγαρο Μουσικής για μια διάλεξη με θέμα το ατομικό και κοινωνικό φαινόμενο του «θρησκεύεσθαι». Ένα ζήτημα με τεράστιες, εκ προοιμίου, δυσχέρειες που ωστόσο ο ίδιος επιχειρησε  να εξετάσει διεξοδικά, τόσο από επιστημονική και φιλοσοφική σκοπιά όσο και με διάθεση σεβαστική απέναντι στον πραγματικό ρόλο της θρησκείας – την «υπέρβαση» - αλλά και σχολιαστική όσον αφορά στα προβλήματα που γεννώνται από την παρανόηση αυτού του ρόλου (όπως, για παράδειγμα, την επιβολή αναχρονιστικών «ηθικών» κανόνων και συμπεριφορών στα μέλη μιας κοινωνίας).

Ο διακεκριμένος Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και Επίτιμος Διδάκτωρ τεσσάρων ελληνικών και ξένων Πανεπιστημίων (μεταξύ άλλων και του ΑΠΘ) καθώς και Επίτιμος Πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρίαςαναφέρθηκε ακόμη στη «φιλοδοξία των αποδείξεων της ύπαρξης Θεού εντός του πλαισίου της Λογικής», στα φαινόμενα της «ατομικής θρησκευτικής εμπειρίας», τις σύγχρονες εξελίξεις του Αθεϊσμού αλλά και το πρόβλημα της «Νοηματοδότησης του βίου» που προσφέρει η θρησκεία σε όσους το αναζητούν μέσα από αυτήν.

Στην εισαγωγή της διάλεξής του, ο Ακαδημαϊκός Θεοδόσης Τάσιος παρουσίασε τη σημασία του «θρησκεύεσθαι» για να ακολουθήσει μια αναγκαία υπενθύμιση της Αυτοσυνειδησιακότητας του ανθρώπου («γιατί αυτό που χαρακτηρίζει το ανθρώπινο είδος δεν είναι η «πρωτογενής συνείδηση» αλλά η «συνείδηση ανώτερης τάξης», δηλαδή «η συνείδηση ότι έχεις συνείδηση») και της Αναφορικότητας του Είναι.

Κατόπιν παρουσιάζεται η προδιάθεση για τη Θρησκεία («δεδομένης της άγνοιας του μέλλοντος, ο «μύθος» της θρησκείας αποτελεί μια «λύση» απέναντι στην προοπτική δυσπρόσβεπτων φαινομένων») μαζί με τις εικαζόμενες διαδικασίες της γένεσής της μέσα στην Ιστορία. Γίνεται δε μια ειδική αναφορά στο φαινόμενο της ατομικής θρησκευτικής εμπειρίας, παραδεκτό και από την επιστήμη της ψυχολογίας. Ακολουθεί η εξέταση του μείζονος ζητήματος των σχέσεων και των λεγομένων αντιθέσεων Επιστήμης και Θρησκείας, με έμφαση στη φιλοδοξία αποδείξεων της ύπαρξης Θεού εντός του πλαισίου της Λογικής. «Ο Θεός μας έδωσε το μυαλό για να διερευνούμε τον κόσμο» σχολιάζει ο Καθηγητής υπογραμμίζοντας την άποψή του περί μή ασύμβατου μεταξύ θρησκείας και επιστήμης όπως και της μάταιης αναζήτησης της ύπαρξης ή της ανυπαρξίας Θεού μέσω λογικών επιχειρημάτων.

Ο Θ. Τάσιος προχωρά σε μια ειδικότερη ανάλυση του ζητήματος Θρησκεία-Ηθική-Πολιτική, το οποίο παρουσιάζει μεγάλο φιλοσοφικό και πρακτικό ενδιαφέρον, ιδίως στον σύγχρονο κόσμο: απ’ το ερώτημα «ηθική χωρίς Θεό;» μέχρι τα προβλήματα της πολυπολιτισμικότητας όπου γίνεται αναφορά στις παντός είδους φονταμενταλιστικές εκδηλώσεις και τους «ηθικούς» κώδικές τους, «φαινόμενα που επί της ουσίας δεν έχουν σχέση με το θρησκευτικό συναίσθημα αλλά με την πολιτική». Επίσης αναφέρεται στα διαφορετικά θρησκευτικά συστήματα που ασχολούνται αποκλειστικά με τη δημιουργία του κόσμου και τις συμπεριφορές των μελών μιας κοινωνίας προκειμένου να εξυπηρετήσουν την κοινωνική συνοχή και την συμβιωτικότητα («έστω κι αν αφορούν σε ύβρεις για το Θεό όπως στην περίπτωση του αναχρονιστικού εθίμου της κλειτοριδεκτομής σε πολλές χώρες του κόσμου»). Στη συνέχεια κάνει λόγο για τις σύγχρονες εξελίξεις του αθεϊσμού («ένας τίμιος επιστήμονας δεν μπορεί να είναι κάτι παραπέρα από αγνωστικιστής»). Και η διάλεξη καταλήγει με δύο σύγχρονου ενδιαφέροντος αντικείμενα: το πρόβλημα της «νοηματοδότησης του βίου» - όπου χαρακτηριστικά τονίζεται ότι «το νόημα του βίου που η θρησκεία προσφέρει σε όσους το αναζητούν μέσα από αυτή, αφορά στο βίο κι όχι στο «μετά» τον βίο» - και στο αναπόφευκτο ερώτημα «Κι εμείς τί κάνουμε;» που οδηγεί από τη μεριά του σε μια τυπολογία των πάσης φύσεως θρησκευτικών τύπων: του απέραντα ανεκτικού και καθόλου φανατικού «ασκητή», του τυπολάτρη «καλού θρησκευόμενου», του καθαρού «αγνωστικιστή», του «άθεου» κ.ο.κ.