Η πείνα στην Κατοχή: δημογραφικές, κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις

Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) σε συνεργασία με  το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ) διοργανώνουν ένα κύκλο σεμιναρίων για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα: Πόλεμος – Γερμανική Κατοχή – Εθνική Αντίσταση (1940 – 1944), που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. Στα δέκα σεμινάρια του κύκλου θα επιχειρηθούν κριτικές προσεγγίσεις και αποτιμήσεις των πλέον κρίσιμων γεγονότων της περιόδου, με εισηγήσεις επιστημόνων, καθηγητών πανεπιστημίου εγνωσμένου κύρους και εξειδίκευσης. Στο σεμινάριο θα διδάξουν οι: Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Πολυμέρης Βόγλης, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Γιώργος Κουκουλές, Χρήστος Λούκος, Ηλίας Νικολακόπουλος, Ιωάννα Παπαθανασίου, Γιάννης Παπαθεοδώρου, Προκόπης Παπαστράτης, Τάσος Σακελλαρόπουλος και Χάγκεν Φλάισερ.
 
 
ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: Η πείνα στην Κατοχή: δημογραφικές, κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις.  
 
ΟΜΙΛΗΤΗΣ: Χρήστος Λούκος. ομότιμος καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστημίου Κρήτης

Η πείνα στην Κατοχή: δημογραφικές, κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις (Σημείωμα του ομιλητή)
 

Αφού παρουσιαστεί σύντομα στην αρχή το γενικότερο πρόβλημα της ξενικής κατοχής, τις συνέπειες που είχε και πώς αυτή αντιμετωπίστηκε από τον ελληνικό λαό, θα επιχειρηθεί μια ανάλυση του φαινομένου της πείνας σε τέσσερεις κυρίως παραμέτρους:
 

1.Τα μεγέθη. Ποιοι πράγματι πέθαναν από την πείνα σε τέσσερα αστικά κέντρα της χώρας: την Αθήνα, τον Πειραιά, την Ερμούπολη και τη Χίο. Οι αριθμοί που προκύπτουν από την επεξεργασία κυρίως ληξιαρχικών αρχείων είναι αποκαλυπτικοί της εκατόμβης. Για παράδειγμα, στην Ερμούπολη στους μήνες Δεκέμβριο 1941-Φεβρουάριο 1942 τα θύματα από την πείνα ξεπερνούν αναλογικά αυτά της Αθήνας που συνήθως προβάλλονται για να φανεί το μέγεθος της τραγωδίας.
 

2. Τα γενικότερα αίτια της πείνας. Εδώ αναδεικνύονται οι ευθύνες των κατοχικών δυνάμεων, οι συνέπειες από τον ναυτικό αποκλεισμό των συμμάχων, αλλά και η δομή της ελληνικής κοινωνίας, δηλαδή οι κοινωνικές ανισότητες. Η μελέτη των επαγγελμάτων των θανόντων από τον λιμό έδειξε και εδώ, αλλά με τραγικό τρόπο, την ανισότητα όχι μόνον απέναντι στη ζωή αλλά και στο  θάνατο. Θα τεθεί επομένως το ερώτημα ποιοι συγκεκριμένα πεθαίνουν από την πείνα στα τέσσερα αστικά κέντρα που χρησιμοποιούνται εδώ ως παράδειγμα.
 

3. Νοσολογικές και ψυχολογικές  επιπτώσεις. Εδώ αναζητείται πόσο αυξήθηκε η νοσηρότητα λόγω του υποσιτισμού  σε αυτούς που επέζησαν. Ιδιαίτερα τα κρούσματα της φυματίωσης πολλαπλασιάστηκαν. Θα πρέπει παράλληλα να επισημανθούν και οι μη άμεσα ορατές συνέπειες της πείνας και γενικά των ανατροπών που επέφερε η Κατοχή. Όσες κυρίως αφορούν τα ψυχικά τραύματα που η πείνα, ο φόβος και το άγχος προκάλεσαν στους κατοίκους και φαίνεται ότι σφράγισαν τις συμπεριφορές πολλών από αυτούς.
 

4. Κοινωνικές συνέπειες. Υπήρξαν σημαντικές δεδομένου ότι η πείνα και ο πληθωρισμός οδήγησαν σε σοβαρή ανακατανομή του πλούτου, με συνέπεια την ένταση των ταξικών αντιθέσεων. Τα συμβολαιογραφικά αρχεία μας δίνουν μια σημαντική παράμετρο για το ποιοι επωφελήθηκαν και μετέτρεψαν τις ανάγκες των συνανθρώπων τους σε δικό τους όφελος.
 

5. Οι αντιστάσεις. Πολλοί που βίωσαν έντονα και τραυματικά την πείνα μπόρεσαν να μετατρέψουν, ιδιαίτερα με την πρώτη βελτίωση του επισιτιστικού προβλήματος, το σωματικό και ψυχικό αδιέξοδό τους σε έντονη βούληση για ζωή και αισιοδοξία.  Με την αύξηση των γεννήσεων επιχειρήθηκε η εξισορρόπηση των απωλειών λόγω θανάτου. Οι γάμοι επίσης αυξήθηκαν, ενώ πολλοί θέλησαν με τον έρωτα να αντισταθούν και να υπερβούν τα δεινά. Εξίσου πολλοί, βλέποντας ή βιώνοντας τον θάνατο ή την απειλή του κατά την περίοδο της μεγάλης πείνας, αναθεώρησαν τη ζωή τους και είδαν ξεκάθαρα τις ανισότητες της κοινωνίας στην οποία ζούσαν.  Αρκετοί από αυτούς στράφηκαν κατά των κατακτητών και των συνεργατών τους.